ایده های فناورانه؛ از شکل گیری تا ثمردهی

آشنایی با حوزه‌های فعالیت و دستاوردهای شتابدهنده فردوسی

 

مصطفی مکارم

مدیر شتاب‌دهنده کسب‌وکار فردوسی

 

سرعت رو به رشد فنّاوری و تغییر روش سرمایه‌گذاری و ارزش‌آفرینی در دنیا و کشور ما، جوانان و سرمایه‌گذاران را به تغییر رویکرد فعالیت‌های کسب‌ وکار به سمت ایجاد استارتاپ‌ها و سرمایه‌گذاری‌های ریسک‌پذیر سوق داده است.

مشهد دومین شهر فعال استارتاپی

مشهد به‌عنوان دومین شهر فعال در حوزه استارتاپ های فناوری ارتباطات و اطلاعات و به‌عنوان یک شهر پیشرو در زمینه ایجاد کسب‌وکارهای فناورانه در کشور می‌باشد. داشتن موفق‌ترین استارتاپ‌های حوزه رسانه، حوزه فناوری اطلاعات در کنار وجود محصولات موفق کشوری در حوزه IT، مشهد را از دیگر شهرستان‌ها پیشروتر نموده است. شتاب‌دهنده‌ها به عنوان مجموعه آغازین در حمایت از استارتاپ‌ها و ایجاد یک زیست‌بوم مناسب برای شرکت‌های نوپا عمل می‌کند. این مجموعه‌ها با تکمیل اکوسیستم فناوری زمینه رشد سریع استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا را فراهم می‌کند.

4 حوزه فعالیت شتاب‌دهنده فردوسی

شتاب‌دهنده کسب‌وکار فردوسی به عنوان یک شتاب‌دهنده دانش‌بنیان فعالیت خودش را با حمایت و شناسایی از تیم‌های مناسب و سرمایه‌گذاری بر روی آن‌ها در شرق کشور متمرکز نموده است. این مجموعه از ابتدای سال 97 مجوز شتاب‌دهنده دانش‌بنیان را از مرکز شتابدهی معاونت علمی ریاست جمهوری اخذ نموده است. شتاب‌دهنده فردوسی در 4 حوزه 1-محتوی و آموزش، 2- گردشگری و خدمات شهری، 3- بازی و سرگرمی و 4- رسانه و اطلاع‌رسانی فعالیت خود را دنبال می‌کند. ابزار و بستر توسعه و انتشار حوزه‌های ذکر شده در فناوری اطلاعات بوده و اساس رشد مجموعه‌های این موضوعات در کاربرد صحیح از نوآوری‌های حوزه IT می‌باشد.

بررسی 273 استارتاپ متقاضی حمایت

شتاب‌دهنده کسب‌وکار فردوسی در دو سال گذشته به صورت ویژه بر روی استارتاپ‌های شرق کشور و خصوصاً شهر مشهد مطالعه نموده و فرایند توسعه آن‌ها را به صورت عملیاتی بر عهده داشته است. بررسی بیش از ۲۷۳ استارتاپ متقاضی برای حضور در این شتاب‌دهنده در یک سال اخیر کمک نمود که در حال حاضر نقاط ضعف و قوت استارتاپ ها و تیم های نوپا در کدام بخش ها می باشد.

مشکلات استارتاپ‌‎ها

در ارزیابی انجام‌شده در دو سال گذشته، بزرگ‌ترین معضل مجموعه‌هایی که برای ورود به کسب‌وکار نوپا اقدام می‌کنند بیش از همه، عدم انسجام تیمی و داشتن تیم مناسب است. شاخص‌هایی که در این مطالعه موردبررسی قرار گرفت شامل تیم مناسب کاری و کار تیمی مناسب، مدل کسب‌وکار، بررسی اندازه بازار و میزان نوآوری و جنبه‌های توسعه کسب‌وکار بود. نتایج نشان داد که در ابتدای آغاز به فعالیت استارتاپ‌ها حدود ۷۴ درصد از مجموعه‌هایی که نمی‌توانند توسعه پیدا کنند، به‌واسطه نداشتن تیم مناسب یا کارتیمی مناسب می‌باشد. در کنار این شاخص مشاهده شد تنها ۹ درصد آن‌ها به خاطر ایده نامناسب امکان ادامه نداشتند. همچنین نکته جالب‌تر این که تنها ۶ درصد نداشتن مدل کسب‌وکار مناسب باعث عدم موفقیت یا عدم پذیرش تیم‌ها در شتاب‌دهنده فردوسی مشهد شده است و 11 درصد باقیمانده مربوط به توسعه‌پذیر نبودن یا به عبارتی اندازه بازار محدود مشاهده شد. در ایران و بخصوص در شهر مشهد، اولین و مهم‌ترین نکته عدم آگاهی از کار تیمی و عدم انسجام یا تقسیم وظایف مناسب برای راه‌اندازی کسب‌وکارها است. این مسئله در ضعف آموزش و نگرش‌های تربیتی مشاهده شد.

ایجاد آکادمی آموزشی و شناسایی نیروهای توانمند

شتاب‌دهنده فردوسی سعی کرده این معضل را با ایجاد یک آکادمی آموزشی و شناسایی نیروهای توانمند موجود در دانشگاه‌ها و در فضای کسب‌وکار و معرفی آن‌ها به یکدیگر و به تیم‌ها این معضل را کاهش دهد تا جایی که توانستیم در دوره شتاب دهی بیش از ۸۰ درصد معضل کار تیمی و ترکیب مناسب تیمی را حل نماییم. شتاب‌دهنده فردوسی به عنوان یک سازمان تکمیل‌کننده اکوسیستم کسب‌وکار در شرق کشور، در دوره شتاب دهی خودش سعی نموده با استفاده از آموزش‌های لازم، ایجاد فضای مربیگری و همین‌طور معرفی منتورهای مناسب برای راهنمایی تیم ها کمک نماید تا بتوانند استارتاپ‌ها به حداکثر توانایی تیمی و بهترین خروجی از خودشان برسند. همچنین با کمک به تکمیل فرایند مدل کسب‌وکار و کمک به ایجاد زیرساخت‌های تبلیغاتی و ایجاد یک محصول مناسب در کمترین زمان ممکن یک استارتاپ مدل کسب‌وکار و محصول خود را ارزیابی نمایند.

اتصال استارتاپ‌ها به بدنه مشتریان واقعی

از طرفی شتاب‌دهنده فردوسی با ایجاد یک فرایند منظم و سخت‌گیرانه تلاش نموده فضای واقعی کسب‌وکار را برای استارتاپ‌ها به وجود آورده و با اتصال آن‌ها به بدنه مشتریان واقعی به همراه معرفی آن‌ها به سرمایه‌گذاران، زمینه توسعه کسب‌وکار را فراهم نماید.

شناسایی و یافتن مربیان و منتورهای بومی

شناسایی مربی و منتور مناسب یکی از مشکلات اصلی در کشور ما می‌باشد. با توجه به جوان بودن فعالیت‌های استارت‌اپ‌ها در کشور و نبود سابقه بیش از 30 ساله در عرصه کارآفرینی، شناسایی مربیان (Coach) و منتورهای مناسب برای شتاب‌دهنده‌ها با مشکل مواجه است. شتاب‌دهنده فردوسی با استفاده از ظرفیت بومی مناسب در شرق کشور و شهر مشهد، ضمن به کارگیری مربی برای موضوعات تخصصی و توزیع منابع موجود برای تیمهای خود، از تجربه مدیران کسب‌وکارهای موفق، هم در صنایع موفق سنتی و هم در کسب‌وکارهای فناورانه، استفاده می‌نماید. یکی از دغدغه‌های اصلی در این مجموعه شناسایی و یافتن مربیان و خصوصاً منتور برای تیم‌های جدید می‌باشد.

خروجی شتاب‌دهنده؛ 9 استارتاپ موفق

شتاب‌دهنده فردوسی در تجربه فعالیت شتابدهی، با بررسی بیش از 270 تقاضا توانست ۹ استارتاپ خروج یافته موفق برای ارائه به سرمایه‌گذاران معرفی نماید که در مهرماه 97 با برگزاری اولین رویداد برآیند (Demo day) نسبت به معرفی استارتاپ به سرمایه‌گذاران اقدام نمود.

کمبودهای فضای کسب‌وکارهای نوپا

اگر بخواهیم ویژگی‌ها یا کمبودهای فضای کسب‌وکارهای نوپا خصوصاً استارتاپ‌های فناوری اطلاعات را بررسی کنیم، می‌توانیم از دو جنبه آن را مورد ارزیابی قرار دهیم. تیم استارتاپی به واسطه اینکه معمولاً ایشان دارای نیروهای فنی نسبتاً مناسبی هستند، در تولید اولیه محصول با مشکل کمی مواجه می‌باشند، اما ازلحاظ مدیریت و اداره مجموعه و منابع انسانی با مشکل مواجه هستند. همچنین در ارائه ایده، یکی از معضلات موجود ایده‌های تکراری است.

دلیل این امر هم نبودِ کار عمیق و متمرکز در استارتاپ‌ها و خصوصاً در مدیران تیم‌ها می‌باشد. عدم انجام کار عمیق باعث شده که استارتاپ‌ها ضمن ارائه راه‌حل‌های تکراری به مسائل و موضوعات عمیق توجه لازم را نداشته باشند. دلیل این موضوع را نیز می‌توان در فضای زیست‌بوم استارتاپ‌ها و هیجان‌های موجود در این فضا شناسایی کرد. گروه‌های توانمند با حضور در رویدادهای مختلف و اقبال اولیه در آن‌ها به تصور اینکه مسیر طی شده در یک رویداد 3 روزه همان مسیر بازار واقعی است، خیلی سریع و بدون مطالعه دقیق بازار و نیازها، محصول خودشان را در فضای بازار عرضه نموده و محصول را ارائه نموده و این باعث عدم موفقیت و عدم رشد آن‌ها می‌شود. این عدم رشد مورد انتظار در درازمدت ممکن است امید به موفقیت را در نسل جوان و پویا کم نماید. همچنین به دلیل تغییر نگرش یک تیم استارتاپی و تصور موفقیت یک فرایند کسب‌وکار در مدت زمان کوتاه، تلاش پیگیرانه و انگیزه بالای کاری در مدت زمان کمتر از یک سال در تیم از بین می‌رود و مشاهده شده است تیم‌های بسیار توانمند همراه ایده‌های مناسب به دلیل همین مسئله، اعضای کاری خود را از دست می‌دهد. برای برطرف شدن این معضل مشاهده نمودیم درصورتی‌که افراد پیش از راه‌اندازی کسب‌وکار، تجربه استخدامی در یک مجموعه کوچک را هم داشته باشند، این معضل به مراتب کمتر خواهد شد.

مطالعه سیستم‌ها و کشورهای موفق

مطالعه سیستم‌ها و کشورهای موفق در حوزه استارت‌آپ‌ها خصوصاً با رویکرد فناوری اطلاعات نشان داده انتشار محصول در بازارهایی با جامعه آماری بزرگ، موفقیت و اثر گذاری را در کسب وکارهای جدید به دنبال دارد. با این نگرش، مدل‌های کسب وکار و محصولاتی که بتوانند در گستره خارج از کشور عرضه شوند، علاوه بر مزیت ورود ارز به کشور، به دلیل بزرگ بودن جامعه آماری و اندازه بازار مناسب، رشد و شتاب قابل قبولی را در کسب وکارها به دنبال دارد.

 برای تحقق این موضوع، نگاه و مطالعه استارت‌آپها را در کپی برداری از کسب‌وکارهای موفق فعلی به بررسی نیازهای موجود در فضای جهانی معطوف نماییم. این مرحله نیز نیاز به مطالعه بازار و کار عمیق فراوانی دارد. با این نگرش، شتاب‌دهنده فردوسی تلاش نموده تا فرایند شتابدهی برای تیم‌های خود را به‌گونه‌ای مدیریت نماید تا رویکرد بنیان‌گذاران استارت‌آپ‌ها را به نیازهای جهانی معطوف نماید. البته در این رابطه مشکل دستیابی به آمارهای مناسب نیز وجود دارد. همچنین برای اثرگذاری بیشتر در زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان، توجه به پتانسیل‌های بومی و مزیت رقابتی مکانی در جهانی‌شدن و توسعه استارت‌آپ‌ها کمک می‌کند. در صورتی که بنیان‌گذاران مجموعه توجه ویژه خود را در موضوعات و محصولات بومی منطقه خود معطوف کنند، علاوه بر اجتناب از کپی بودن موضوع و مدل کسب‌وکار، ارزش‌افزوده منطقه‌ای و بومی نیز شکل می‌گیرد.

ایجاد یک اکوسیستم استاندارد

شتاب‌دهنده فردوسی تلاش کرده که استارت‌آپ‌های حوزه فناوری اطلاعات و حوزه فناوری‌های نرم را با ایجاد یک اکوسیستم استاندارد توسعه داده و به سرمایه‌گذاران معرفی کند. اساسی‌ترین موضوع برای توسعه سریع کسب‌وکارها در حال حاضر در ایران و شهر مشهد، کمبود سرمایه‌گذاری‌های ریسک‌پذیر با تنوع و تعداد بالاست. ازآنجایی‌که سرمایه‌گذاران سنتی بسیار قوی در شهر مشهد وجود دارند، به دلیل تغییرات بالای اقتصادی و عدم ثبات در فضای اقتصادی کشور، عدم اطمینان میان سرمایه‌گذاران افزایش یافته است. عدم اطمینان باعث شده که آن‌ها از ریسک کردن بر روی استارت‌آپ‌ها و ورود به این عرصه اجتناب کنند. این عدم حضور سریع بدنه سرمایه‌گذار برای کمک و توسعه استارت‌آپ‌های حوزه IT کشور باعث می‌شود که سرعت رشد کسب‌وکارها بسیار کاهش‌یافته و امکان توسعه از بین برود. به صورت خلاصه، نقش یک شتاب‌دهنده، نظم‌دهنده و تکمیل‌کننده زیست‌بوم کسب‌وکار برای استارت‌آپ‌های پر پتانسیل و تبدیل آن‌ها به یک استارت‌آپ منظم دارای تیم و کار تیمی مناسب، چارچوب مالی، تفکر سیستمی مناسب و مدل کسب‌وکار تست‌شده برای معرفی به سرمایه‌گذاری می‌کند. نقش اصلی شتاب‌دهنده‌ها کاهش ریسک سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران می‌باشد.

نقش دولت

نقش دولت به عنوان حامی و حمایت‌کننده سرمایه‌گذاران در این زمان بسیار پررنگ می‌شود. اگر دولت بتواند اصل سرمایه صورت گرفته توسط سرمایه‌گذارانی که به صورت ریسک‌پذیر بر روی استارت‌آپ‌ها و بر روی خروجی شتاب‌دهنده‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند را تضمین نماید و همچنین معادل عددی آن‌ها سرمایه‌گذاری انجام دهد، در کمتر از ۵ سال، رشد سریع اقتصاد دانش‌بنیان خصوصاً در حوزه فناوری اطلاعات محتمل خواهد بود. در صورتی که شتاب‌دهنده‌ها و پس از آن صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر و سرمایه‌گذاران سنتی احساس امنیت بیشتری از سرمایه‌گذاری خودشان نمایند، هم در این عرصه ورود بهتری خواهند داشت و هم باعث توسعه استارت‌آپ‌ها و فناوری‌های حوزه‌های مختلف از جمله حوزه آی تی در کشور خواهند شد. با توجه به اینکه محصولات و خروجی‌های صنعت IT قابلیت صادرات دارند و این امکان را می‌توانند به وجود بیاورند که ارز وارد کشور شود، پس این سرمایه‌گذاری به سرعت بازخورد خود را نشان خواهد داد و نتایج آن برای کشور مفید واقع خواهد شد. موفقیت در اقتصاددانش بنیان با تکمیل زیست‌بوم کسب‌وکار و تغییر نگرش گستره توزیع محصول و تربیت کارآفرینان توانمند با توجه ویژه‌ بر مزیت‌های رقابتی بومی و افزایش تفکر ارزش‌آفرینی عمیق در کنار تصحیح فرایندهای قانونی و حمایت از مجموعه‌ سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر حادث خواهد شد.

منبع:رصد، ویژه نامه تحلیلی دفتر پژوهش موسسه فرهنگی هنری خراسان،شماره 35، زمستان 97